तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा !

ओशोको कुनै किताबमा पढेको एउटा वाक्यले मलाई सधैं झकझ्कयाई रहन्छ । ओशोले कुनै प्रवचनको क्रममा भन्नु भएको छ कि: मानिसमा कुनै पनि स्थान, वातावरण वा परिस्थितिसंग अनुकूल भएर बस्ने गज्जबको शक्ति र लचकता हुन्छ । नर्कमा पनि मानिसलाई २-४ दिन मात्रै पीडा हु्न्छ … केहि दिन पछि त मानिसलाई त्यो वातावरणमा पनि बानी पर्छ र त्यसमै समन्वय गरेर बस्न समर्थ हुन्छ ।

पहिलो पटक यो वाक्यहरु पढ्दा म हाँसेको थिएँ। तर, विस्तारै परिस्थिति र जिवनका आरोह-अबरोहसंग ढल्दै जाँदा मलाई अनूभव भयो, यो कुनै ठट्टा थिएन। मलाई यस वाक्यको व्यावहारिक यथार्थको जानकारी हुँदै गए पछि मैले यो वाक्यमा झनै सत्यता देखें र कोटेशन बनाएर भित्तैमा टाँसेर राखें ।

केहि दिन यता यो वाक्यले फेरी मेरो पहिलो हसाँईलाई गलत सावित गर्दै मलाई खिज्याईरहेको जस्तो महशुस भैरहेको छ ।

हुनत ओशो जस्तै, म पनि नर्कको भौगोलीक अस्तित्वलाई कहिल्यै मान्दिन, तर जिन्दगीका सबै आयामहरुलाई केलाएर हेर्दा धेरै चोटी नर्कको झलक भने समाजमा बस्ने सबैलाई मिलेकै हुनुपर्छ । नर्क मतलब, पिडा, नर्क मतलब अभाव, नर्क मतलव विछोड, नर्क माने रोग र असुरक्षा वा समग्रमा नर्क मतलव प्रतिकूल अबस्था ।

एकैछिन देशको बारेमा सोचें, बत्ती छैन, पेट्रोल छैन, पानी समेत छैन, दिन दिनैको हडताल र बन्दले तरकारी र उपभोग्य वस्तु समेत छैन । अरु त भयो भयो, अब कसैको सुरक्षा र जिवनको प्रत्याभूति पनि छैन । तर घर-परिवार र साथिहरुसंग भलाकुसारी गर्दा लाग्छ सब ठिक-ठाक छ।

मतलव हामीलाई बानी पर्दैछ र हामी प्रतिकूल अबस्थामा पनि आफूलाई सामन्य राख्न अभ्यस्त भैसकेका छौं । हामीलाई तीन घण्टा लाममा लागेर बाईकको ‘ट्यांकी फुल’ गर्न पाउँदा परीक्षामा उतिर्ण भएजस्तै आनन्द आउँछ, ३ दिन कुरेर ४ गाग्रा पानी थाप्न पाउँदा अमृत वर्षाको आभास हुन्छ। त्यस्तैमा कुनै दिन देशभर कतै बन्द-हडताल नभै दिनभर बत्ती पनि निभेन भने त सुन्दै छु सानो सानो चाडवाडको जस्तै माहौल बन्छ रे नेपालमा ।

करिव २ महिना जत्ती अगाडि एकजना आफन्तकहाँ फोन गरेको थिएँ, उनी खुशीसाथ भन्दै थिए “… आज शुक्रवार, आज मेरोमा बत्ती निभ्दैन,… हप्ता दिनको समाचार हेर्छु आज … ”

आधा रातमा मौका छोपेर ‘च्याट’ मा बसेका अर्का मित्रले एक पटक “वाह!, आज अझै ३ घण्टा बत्ती आउँछ … ” भनेर लेख्दा पनि मैले माथिको ओशोको वाक्य सम्झेको थिएँ । यस्तो विपरीत स्थितीमा पनि हामी शान्त छौं । दुई दिन पानी नआएर के भो त?, तेस्रो दिन त आईहाल्छ नी, ५ घण्टा लाममा बस्नु परेर के भो त!, ३ लिटर पेट्रोल त पाईहालिन्छ नी, हप्तामा एक दिन नै किन नहोस !, पुरै दिन विजुली आउँछ नि। करिव करिव हामी हरेक प्रतिकूल अबस्था र पीडाको यस्तै यस्तै मानसिक र वैचारीक उपचार खोजेर बसेका छौं ।

म अर्को कोणवाट पनि सोच्न खोज्छु र दिमागलाई एउटा सोचको डोरबाट ह्वात्तै विबरित दिशामा घुमाउँछु । वाह! नेपाल … मलाई विश्वास हुन्छ, नेपाल साँच्चै देवभुमी रहेछ, नत्र कहाँवाट आउँछ यत्रो धैर्य, यत्रो सहनशीलता र यस्तो शान्तपन । ओशोले जे सुकै भनुन, हामी विस्तारै नर्कको पिडा भोग्न पनि अभ्यस्त हुँदैं गएको हैन, यो त हाम्रो महानता हो, बुद्धको सम्यक दृष्टी, सनातन धर्मको निग्रह र गान्धीको सादा जिवनको सिद्धान्त सबै हाम्रो कण कणमा भरीएको छ ।

हो त नी, म बुद्धको देशको वासी हुँ, मैले सम्यक दृष्टी पाएको छु, म कमसेकम सुबिधामा बाँच्न सक्छु । म हिंसाको प्रतिकार गर्दीन, एउटा गालामा हान्नेलाई दोश्रो गाला र पुगेन भने परिवारका अन्य सदश्यका तेश्रो, चौथो गाला दिन पनि तयार छु । समष्टीमा हामी मरुभूमिका केक्टस जस्तै हरेक अभावमा पनि ‘सप्रन’ सक्छौं ।

सोच्दा सोच्दै मेरो नजर पून: भित्तामा टाँसीएको ओशोको वाक्यमा पुग्छ । मलाई त्यो बाक्यले झनै खिज्याएको जस्तो महशुस हुन्छ। मेरो सचेतन मन हार स्विकार्न मान्दैन र म र त्यसलाई केवल कोरा तर्कको संज्ञा दिन्छ । तर मनमा झनै तुफान चल्छ र अन्तर्द्वन्दको भूमरीमा अबचेतन मनले ओशो नै ठिक भएको ठहर्‍याउँछ ।

हेर्दा हेर्दै मलाई त्यो भित्ताको लेखोट कुनै चार हरफको निष्प्राण वाक्य हैन, कुनै जिवीत व्यक्ती नै भएको भान हुन्छ र त्यसले निरन्तर मेरो मजबूरीलाई व्यङ्य गरी रहेको जस्तो लाग्छ । लाग्छ, उ मेरो अभाव, पिडा र अकर्मण्यतालाई गिज्याँउदै भन्दैछ “…गलत तर्क म हैन, तिमी गर्दै छौ … तिमी न त बुद्ध हौ, न गान्धि, न शंकाराचार्य … तिमीसंग तिनका महानता र उचाई छैन, खाली अभाव र दुर्बलता मात्रै छ। उनीहरु स्वेच्छाले सहन्थे, तिमी मजबुरीमा … ”।

अन्तर्द्वन्द अझ घनीभूत हुँदां मलाई भित्ताको त्यो वाक्य मेरो विवशता र लाचारीलाई गिज्याएर अट्टाहास गरेको महशुस हुन्छ । म हत्तपत्त भित्ताबाट सो कोटेशन निकालेर फाल्छु र नयाँ कोटेशन टाँस्छु:

“अमृतस्य पुत्रोहऽम,  तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा”