नेपाली टाइमका कुरा

"अहिले कति बज्यो होला ...?" केही दिन अगाडि एकजना कार्यालयका साथीले आफ्नो घडीको समय मिलाउने तरखर गर्दै सोधेका थिए । "३:५०", "३:५६", "चार बज्यो !", कोठामा उपस्थित अन्य तीन जनाले आ-आफ्नो घडी, मोबाइल र कम्प्युटर हेरेर जबाफ दिए । घडी मिलाउन खोज्ने साथी झनै दुबिधामा परे। अब कुन चाही समयलाई सहि मान्ने भनेर । यता उपस्थित तिन जना नै आ-आफनो घडी ठीक भएको दावा गर्न थाले। "मैले बिहान मात्रै नेपाल टेलिभिजनसँग मिलाएको ", "मेरो घडी कान्तिपुरसँग ठ्याक्कै मिल्छ" , "मेरो घडी रेडियो नेपालको समयसँग मेल खान्छ" ।

दावा र प्रमाणका जे जस्तोसुकै प्रयत्न जारी रहे पनि कुनै न कुनै रूपमा सबैको समयको आधिकारिकता के हो त भन्नेमा भने एउटा प्रश्नचिन्ह खडा भयो । हेर्दा सानो कुरा जस्तो लागे पनि एउटा देशको आधिकारिक समयमा तीन जनाको बीचमा नै करिब ६ मिनेटको फरक हुनु भनेको सामान्य भने पक्कै थिएन र छैन पनि । साधारण अवस्थामा २-३ मिनेटको फरकको एकदमै महत्व नभए पनि विभिन्न समयमा भने यो समयको आधिकारिकता र आधा मिनेट वा केही सेकेन्डको फरक पनि ठूलै कुरा हुनसक्छ । तर नेपालको आधिकारिक समय कुनलाई मान्ने भन्ने बारेमा कुनै निश्चित उत्तर भने भेट्न सकिएन ।

मलाई याद छ, म सानो छँदा प्राय: मानिसहरू रेडीयो नेपालको समाचारको समयसँग आ-आफ्नो घडी मिलाउथे । तिन ताका सरकारीस्तरको एउटै मात्रै रेडियो भएकोले सायद त्यो सम्भव भएको थियो होला । तर अहिले भने सयौँको सङ्ख्यामा खुलेका एफ. एम. र छिटो र तातो समाचार पस्किने प्रतिस्पर्धा र समय अगाडि नै "ब्रेकिङ्ग न्यूज" पस्कने तीनका होडका कारण रेडियोको समाचार बज्ने समयसँग घडी मिलाउनु निरर्थक बनी सकेको छ । एक्लै भएको बेलामा "अथेन्टिक" मानिने नेपाल टेलिभिजनका पनि अनगिन्ती प्रतिस्पर्धी जन्मी सकेकाले, न त अब नेपाल टेलिभिजन हेरेर नै घडीको सूई घुमाउँदा सही मानिन सकिने सम्भाव्यता बचेको छ । तब कुन मिडिया वा कुन संस्थाले तय गरेको समलाई नेपालको सही समय मान्ने त ? ।

हिजो एकैछिन फुर्सदमा केही एफ. एम. र टेलिभिजन च्यानलमा दृष्टि दिएर यो समयको आधिकारिकता जाँच्न खोजेको अचम्मैको परिणाम निस्कियो । सायद हरेक मिडियाले आ-आफ्नै भित्तामा झुन्ड्याइएको घडीलाई नै नेपालको आधिकारिक समय मान्छन् होला त्यसैले कुनै एक निश्चित समयको समाचार वाचनको कार्यक्रमको बेलामा ५-७ वटा च्यानल चहार्ने हो भने सजिलै २-३ मिनेटको फरक रहेको अनुभव गर्न सकिन्छ । अब प्रश्न झन जटिल हुन्छ । कुन हो त नेपालको प्रामाणिक समय? । के हामीले आफ्नो देशको प्रामाणिक समयलाई पत्ता लगाउन हामीले छिमेकी देशहरूको समय वा जिएमटी लाई हेरेर त्यसको अनुपातमै आफ्नो घडी मिलाउनु पर्ने हो त? । यदि यसरी नै गर्ने हो भने पनि यसरी मिलाइएको घडी स्थानीय मिडियालाई आधार मानेर मिलाईएको घडी भन्दा घटिमा १-२ मिनेट फरक पर्छ नै ।

मलाई लाग्छ नेपालमा पनि नेपालको आधिकारीक समय यही हो भन्ने जनाउ दिने वा कमसेकम सबैले अनुसरण गर्नु पर्ने एउटा समयको निश्चितता हुनुपर्छ । त्यसपछि मात्रै एउटै कोठामा बसेका ५ जनाको घडीले एउटै समय देखाउने छ । हैन भने सबैले आ-आफ्नै मनपर्ने मिडियाका समय मिलाउँदै गर्दा राष्ट्रिय समयको अवधारणा भने झनै कमजोर हुँदै जान्छ । मेची देखि महाकालीसम्म खुलेका गनेर नभ्याइने मिडीयाकर्मीले आ-आफ्नै हाते घडीको समयलाई आधार मानेर उद्घोष गर्ने समयलाई नै देशको आधिकारिक समय मान्ने हो भने बाटोमा हिँड्ने १५ जनाको घडीमा प्रन्ध्रै थरी समय नहोला भन्न सकिन्न ।

विदेशमा नाप-तौल र अन्य परिमाणको मानक वा स्थानीयकरण गर्ने संस्थाले त्यो देशको समयको पनि गणना र मापन गरी राष्ट्रिय समयको सूचना दिने गर्छ । चिनमा अध्ययन रत रहँदा मलाई याद भएको अर्को कुरा के हो भने, त्यहाँ राष्ट्रिय समयको लागि एउटा छुट्टै निकाय कार्यरत थियो। कुनै पनि फोन मार्फत ११७ मा डायल गरेपछि टेलिफोनबाटै २४ घण्टै तत्कालीन स्थानीय समयको जानकारी गराइन्थ्यो । ईन्टरनेटमै पनि केही यस्ता साइटहरू छन् जसले आ-आफ्नो देशको सही समयाङ्कन गर्ने गर्छन्। तर हामी कहाँ त्यस्ता कुनै संस्था वा निकाय छैनन् जसले नेपालको स्थानीय वा प्रमाणिक समय यही हो भनेर सूचना प्रवाह गरोस् । वा यस्ता कुनै सर्वमान्य मिडिया पनि रहेनन् जसको समयलाई सबैले आधिकारिक मानुन।

सुनिन्छ केही दशक अघिसम्म काठमाण्डौवासीहरू घण्टाघरको घडी अनुसार आफ्नो नाडी घडी मिलाउथे तर अचेल भने घण्टाघरका चारतिरका घडीले नै चार थरी समयको सङ्केत गरिरहेका हुन्छन् । यस अवस्थामा चाहे पनि नचाहेपनि समय मिलाउन नेपाली जनताले कुनै न कुनै मिडियाकै भर पर्नु बाहेक अर्को उपाय पनि छैन् । त्यसैले यसैपनि सही समयमा काम नसक्ने वा निर्धारित समयमा निर्दिष्ट स्थानमा नपुग्ने गौरवान्वित परम्पराका धनी रहेका हम्रो 'टाइम कन्सेप्ट' ले "नेपाली टाइम" को नामले 'प्रसिद्धि' कमाइ सकेको छ । त्यसमाथी यही समयको पनि पृथक् पृथक् मानक र आधार भएपछि हाम्रो समयको सोच झनै उदेक लाग्ने हुने नै भयो ।

हुन त देशको संविधान बनाउने जिम्मा पाएर गएका र आफैँले तोकेको समयमा संविधान बनाउन नसकेर फेरि १ वर्षे भत्ता पचाइ सकेका देशका "बुद्धिजीवी" हरूलाई यस्ता झीना-मसिना कुरामा सोच्ने फुर्सद छैन होला तर राष्ट्रको समय सूचकाङ्कको एउटा आधिकारिक र सर्वमान्य मानक हुनै पर्छ भन्नेमा भने कसैको दुई मत नहोला ।

अन्तमा एउटा ठट्टा: नेपालीहरूले कुनै पनि कुरा समयमा गर्दैनन् भन्ने कुरा अचेल नेपालीहरूले गलत साबित गरि सकेका छन् । एउटा यस्तो काम छ, जुन ठ्याक्कै समयमै हुने गर्छ । यदाकदा घण्टाघर, रेडियो वा टेलिभिजनको समयमा शंका रहँदा म सोही नेपाली गौरवको आधारमा आफ्नो घडी मिलाउने गर्छु । हो, त्यो लोडसेडिङ्ग नै हो । बत्ती निभाउने काम भने नेपालमा सधैं ठ्याक्कै समयमै हुने गर्छ ...त्यसैले नेपालको आधिकारिक समयको सूचना दिने निकाय सक्रिय नरहुन्जेल तपाईँ पनि बत्ति निभ्ने समयलाई नै आधिकारिक समय मान्न सक्नुहुन्छ (चिरकालसम्म जारी रहने भएकोले कमसेकम हाम्रो पुस्तासम्मले भने आजीवन यसमा भरपर्न सक्छन्