व्यस्त डाक्टर र फुर्सदिला बिरामी ?

स्थान: काठमाण्डौको कुनै एक गैह्र सरकारी अस्पताल
समय: साँझको ४ बजे
पात्रहरू: १०-१२ जना रोगी र करिब करिब त्यत्ति नै रोगीका सहयोगीहरू

यो एकाङ्की हैन्, तर करिब करिब स्थिति त्यस्तै थियो त्यहाँ । पर्दा, स्टेज र दर्शक नभएको जिन्दगीको असली नाटक । जहाँ पात्रहरू स्वयं दर्शक वा अझ् ‘मूकदर्शक’ भएर बसेका थिए। म एकजना बिरामी आफन्तको सहयोगीको रूपमा त्यस मूकदर्शकको भिडमा समावेश थिए ।

हुन त यस्तो र यस्तै खाले स्थिति-परिस्थितिमा यो भन्दा पहिला पनि १-२ पटक परेको थिए । जहाँ विवश बिरामीहरू कुनै चिकित्सकको पर्खाइमा अनन्त समय कुर्न बाध्य भएका हुन्छन र डाक्टर साहेबको भने कति बेला सवारी हुने हो पत्तो हुदैँन्, तर आज भने अझै एक कदम अगाडिको स्थिति थियो ।

• मैले लिएर गएको बिरामीलाई सवा चार- साढे चार बजे आउन भनिएको थियो र म उनलाई लिएर ठीक साढे चार बजे तिनको क्याबिन अगाडि पुगेको थिएँ । म त्यहाँ पुग्दा ती डक्टरको ढोका अगाडि भिड जम्मा भइसकेको थियो ।
• एकजना बुढी आमालाई के-के हो जाँच्नु पर्ने भनेर दिउसो देखि खाना नखाई ४ बजे आउनु भनिएको रहेछ।
• अर्को एकजना झापाका दाइ, साँझको गाडीमा झापा फर्कनु पर्ने भएकोले सवा चारको समय लिएर पर्खि रहेका रहेछन् ।
• अर्को एकजना बुढा बा, दुई जनाले समातेर बल्ल बल्ल ल्याई पुर्‍याएका थिए, उनलाई पनि साढे चार कै समय दिइएको रहेछ ।
• आखिर अस्पताल नै त हो । अर्को एकजना दिउसो देखि उल्टी गर्दै कमजोर भएको महिला पनि तीनै डाक्टरको प्रतिक्षामा थिइन् ।
• मैले लगेको बिरामी अरू बिरामी जस्ता ‘सिरीयस’ केशका नभए पनि आखिर ती पनि त बिरामी त बिरामी नै थिए । उनलाई पनि वास्तवमा ती डाक्टरले अघील्लो दिनकै समय दिएका रहेछन् । तर हिँजोको दिनमा तीनले बोलाएकै समयमा पुग्दा ती डाक्टर भने अन्त कतै निस्की सकेका कारण आज फेरि ‘रिपोर्ट देखाउन’ जानु परेको रहेछ ।
• बिरामीकै लहरमा एकजना लाई चार बजे देखि पाँच बजेभित्र बोलाइएको रहेछ । समयमा नपुगिएला र डक्टर भेट नहोला भनेर तीनले अडाई सयको ट्याक्सी खर्चेर तोकिएको समयमा त्यहाँ उपस्थिति जनाएका रहेछन् ।

मैले सरसर्ती हेर्दा त्यहाँ समयमा पुग्नु पर्ने डक्टर बाहेक सबैजना तोकीएको समयमै पुगेका रहेछन् । बिरामी बस्न राखिएको सानो बेञ्चले एकै समयमा प्रतिक्षा रत सबैलाई धान्न न सकेपछि बिरामीका सहयोगी मात्रै हैन, केही बिरामी समेत भर्‍याङका खुडकिला र पेटीमा बस्न बाध्य देखिएका थिए ।

त्यो कुनै नि:शुल्क चिकित्सालय थिएन र सीधा कुरा गर्ने हो भने त्यहाँ सबैजना आम नेपालीको हैसियत भन्दा बढि रकम खर्चेर स्वास्थ परिक्षणका लागि पुगेका थिए । तर ती चिकित्सक भने बढो लापरवाह देखिए । प्रतिक्षा गर्दा गर्दै अर्को एक घण्टा पनि बित्यो । बिरामी र तीनका सहयोगीहरूमा केही असन्तुष्टी र आक्रोश पनि देखियो, जुन अत्यन्त स्वाभाविक थियो । म र अन्य केहीले अस्पतालको काउन्टर र क्याबीनमा भएका ‘सिस्टर’ हरूसँग आफ्नो असन्तुष्टि पौख्यौं ।

केहीबेर हल्लाखल्ला नै भयो र अनि भयो ती डक्टरको खोजी । सायद अस्पतालका स्टाफहरू पनि निरीह थिए र उनिहरूले ‘एकैछीनमा आउनुहुन्छ’ बाहेक केही भन्न सकेनन् । डक्टरलाई नै अन्तिम आशा ठानेर पुगेका बिरामी र अनेक जरूरी काम छाडेर आ-आफ्ना बिरामी लिएर पुगेका बिरामीका सहयोगीहरू सँग पनि चुपचाप कुर्नुको विकल्प थिएन । त्यसैले केही असन्तुष्टि, केही आक्रोश र केही सहनशीलताका साथ सबैजना तीनको प्रतिक्षामा बसीरहे ।

अर्को करिब एक घण्टा बितेपछि मात्रै तोकिएको समयभन्दा २ घण्टा ढीला हुने गरी ती डक्टर त्यहाँ पुगे । अघील्लो दिन नै बोलाइएको कारणले हो वा त्यहाँ बसेर धेरै बोलेकोले हो सबैभन्दा पहिला मैले लगेको बिरामीलाई जाँच्ने व्यवस्था भयो । सामान्य रिपोर्ट देखाउने काम भएको र कुनै खराबी न देखिएकोले मेरो काम तुरुन्तै सकियो र हामी निस्कियौ । तर ४ बजे बोलाएर आफू ६ बजे पुगेका डक्टरको क्याबीन अगाडि त्यति बेला सम्म निकै भिड थियो ।

त्यसो त यो भन्दा अगाडि पनि केही धनी बन्ने होडमा वैचारिक दरिद्रताको हद पार गरेका केही डक्टरहरूसँग साक्षातकार नभएको हैन् । तर यस्तो जिम्मेवारी र संवेदनशील पेशा अँगालेर बसेका यो भन्दा लापरवाह डक्टर कहिल्यै देखेको थिइन ।

मलाई थाहा छ, डक्टरको पेशामा आफ्नै जटिलता र समयको अनिश्चितता होलान। कतै कुनै ठाउँमा कुनै आकस्मिक केश आउँदा वा अन्य विवीध पेशागत जटिलताका कारण तोकिएको समयमा निश्चित स्थानमा पुग्न असम्भव पनि होला । तर त्यस्तै कुरा हो भने पनि सञ्चारको अत्यन्त सहजता त उपलब्धता भएको अहिलेको समयमा आफ्ना ‘अन्नदाता’ रोगीहरूसम्म त्यस बारेको सूचना न पठाउनु भनेको पेशा प्रतिकै घोर अपमान हो ।

जहाँसम्म मलाई लाग्छ चिकित्सा पेशा मात्रै यस्तो एउटा वृत्ति हो जहाँ अहिलेसम्म पनि अध्ययन र प्र्याक्टिस पूर्व सबैलाई एउटा सपथ लिन लगाइन्छ । वाक्य वा शब्दमा केही हेरफेर भएपनि सामान्यतया त्यो सपथमा एउटा यस्तो हरफ पनि हुने गर्छ:

“I will respect all faculty members, students, and patients as individuals, without regard to gender, race, national origin, religion, or sexual orientation.”

तर यी डक्टरको चरित्र र क्रियाकलापमा त्यस्तो कुनै पनि लक्षण देखिएन जहाँबाट उनको लापरवाही माथिको शङ्का हटोस ।

माथि नै लेखिसकेको छु बिरामीले डक्टरलाई घन्टौ कुर्नु हाम्रोमा कुनै नौलो कुरा होइन । मैले आफैं बिरामी हुँदा र बिरामी लिएर जाँदापनि धेरै पटक यस्तो अनुभव बटुलेको छु । तर यस्तो लापरवाह भने पहिलो पटक नै थियो । मलाई लाग्छ डक्टरको समय महत्वपूर्ण होला, तर बिरामीको समय झन त्यो भन्दा पनि बढी संवेदनशील हुन्छ । हेर्दा खेरि बिरामीले डाक्टरको भर पर्नु पर्ने जस्तो देखिए पनि अर्को कोणबाट केलाउँदा डक्टरको पेशा पुरै बिरामी मै निर्भर रहन्छ । त्यसैले आफ्ना ‘ग्राहक’ वा ‘अन्नदाता’ प्रति यस्तो उदासीनता पक्कै पनि सहि होइन् ।

यो एउटा घटना मात्रै हैन् । एउटा प्रतिनिधि घटना हो । देशको राजधानिमा रहेको चर्को शुल्क असुलिने अस्पतालको यो हाल छ भने यीनै जस्ता डक्टरले अन्त के गर्लान, सहज अनुमान गर्न सकिन्छ ।

डक्टरी पेशा हालसम्म मर्यादित र सम्मानित मानिन्छ तर यो पेशा अपनाउनेले यसको मर्यादाको रक्षा र सम्मान कायम गर्नै पर्छ । चिकित्सकले बिरामीको स्वास्थलाभ गराउने कुरा मात्रै सहि होइन, बिरामीले गर्दा नै चिकित्सकले काम, दाम र नाम कमाउने कुरा पनि त्यत्ति नै सत्य हो । त्यसैले यो पेशालाई मर्यादित बनाउन चिकित्सक आफैं संवेदनशील हुनु पर्छ ।

अन्तमा म निस्कने बेलामा मैले तीनलाई ‘यसरी बिरामीलाई धेरै बेर कुराउनु अगाडि तपाईले खबर गर्नु पर्थ्यो, यो गलत भयो’ भनेँ । ती अनौठो सँग खिस्स हाँसे मात्र “ (सायद मनमनै मुरमुरिए पनि होलान्) । मेरो ती चिकित्सक सँग कुनै व्यक्तिगत दुस्मनी वा झगडा नरहेकोले तीनको नाम र अस्पतालको नाम यहाँ खुलाएको छैन् । तर यस्ता कुराको विरोध पनि गर्नै पर्छ भन्ने मलाई लाग्छ । किनकी बिरामीको स्वास्थ्य मात्रै डक्टरमा निर्भर छैन्, डक्टरको पुरै पेशा र मर्यादा पनि बिरामीको हातमा छ । डक्टर व्यस्त हुन्छन भने बिरामी पनि कहिल्यै फुर्सदिला हुँदैनन्। अनि जसले समयको ख्याल गर्दैन उसलाई समयले धेरै पछाडि मिल्काइ दिन्छ ।